سیرهایی برای تقویت و بهبود حافظه

سیرهایی برای تقویت و بهبود حافظه
تقویت و بهبود حافظه همان یادگیری بهتر است . تقویت حافظه یعنی رعایت اصول و قوانین حاکم بر یادگیری ، اگر قوانین حاکم بر یادگیری را خوب رعایت کنیم بهتر یاد خواهیم گرفت و در نتیجه احساس می شود که کارائی حافظه بالا رفته است.
انسان به عنوان یکی از موجودات عالم ، امتیازات زیادی نسبت به سایر موجودات دارد. یکی از این امتیازات قدرت یادگیری ، تفکر و حفظ اطلاعات است . قدرت یادگیری و حفظ اطلاعات باعث تفاوت میان انسان و حیوان شده و نیز برتری انسان را نسبت به سایر موجودات به اثبات رسانده است.
بنابراین درگیری فکری با استعداد سوال بر انگیز حافظه و یادگیری در حافظه محدود به زمان حاضر که مادر آن زندگی می کنیم نیست بلکه بسیاری از تمدنها در گذشته منشاء و کارکرد حافظه را مدنظر داشته اند .
بیش از ۲۵۰۰ سال پیش ، یونانیان ، هنری را در باره حافظه اختراع کردند که عموما" تحت عنوان تدابیر((یادیار)) نامیده می شود . و به معنی نقش بستن اثرات مکانها و تصاویر بر روی حافظه است .
اولین سیستم تقویت حافظه به وسیله شاعر یونانی به نام سیمونیدز ((Simonides ))در قرن پنجم و ششم قبل از میلاد پدید آمده است .
شرح واقعه چنین است که سیمونیدز ، تالار ضیافتی را که در آن شعر طویلی را ایراد کرده بود برای چند لحظه ترک کرد . در همین حین ، سقف تالار فرو می ریزد و در نتیجه تخریب تالار و مرگ میهمانان ، هویت آنان غیر قابل شناسایی می شود . اما پس از بازسازی تالار ، سیمونیدز توانست جایگاه دقیق هر یک از حاضرین را بیش از قرائت شعر بیاد آورد و تمامی آنها را شناسایی کند بدین ترتیب بود که نخستین تئوری تداعی در بخاطر سپاری و اساس تمامی سیستمهای منمو تکنیک (تدابیر یادیار )پدید آمد .
افلاطون می گوید : روح دارای بستری است از موم قالب سازی شده که منحنی ، غلظت و خلوص آن در افراد مختلف متفاوت است و همین موم نقش احساسات و اندیشه ها را می پذیرد. این نقش حک شده که از حیث برجستگی مانند نقوش یک مهر به نظر می رسد ، همانند نشانه ای از اشیاء است که امکان بخاطر آوردن آنها را فراهم می سازد . اگر نشانه ای ناپدید و فراموش میشود ، به این خاطر است که به طور کامل بر روی این موم حک نشده است .
ارسطو معتقد بود:حافظه مجموعه ای از تصاویر ذهنی است که تنهااز راه تاثیرات حسی به دست می آید . وی تنها کسی بود که قوانین منموتکنیک را به صورت تداعی پایه ریزی کرد. سنت توماس اکیناس ، سه قانون اولیه تداعی ارسطو را احیاءکرد.
۱-قانون تشابه : خاطره مشابه با تاثیر معینی به یاد می ماند.
۲-قانون عکس یا متضاد : اگر دو یا چند تاثیر ، آنتی تز یکدیگر باشند داشتن یکی سبب یاد آوری دیگری می شود.
۳-قانون همزمانی یا همراهی : اگر دو یا چند تاثیر همزمان اتفاق بیافتند ، بروز یکی سبب یاد آوری دیگری می شود .
بنابراین براساس نظریات داده شده می توان گفت حافظه عبارت است از کنشی که احیای تجارب گذشته را در بر می گیرد . یا یک استعداد همگانی در بخاطر سپاری رویدادها و اطلاعات و همچنین یاد آوری آنهاست پس حافظه قابلیت رشد ، تقویت و پرورش را داشته و بیش از همه به بکارگیری و تمرین نیاز دارد .حافظه شبیه عضله می باشد که با تمرین کردن پرورش یافته و تقویت می گردد و در صورت عدم بکارگیری سست و تنبل می شود .
در این مقاله قواعدی را بیان می کنیم که شما را در داشتن یک حافظه خوب یاری می کنند . همچنین تکنیکهای ساده و در عین حال کاملا" موثر و کاربردی را ارائه می دهیم که پس از مطالعه و یادگیری و در صورت بکارگیری آنها شاهد تحول بسیار چشمگیری در روند بخاطر سپاری مطالب خواهید بود .
تقویت و بهبود حافظه همان یادگیری بهتر است . تقویت حافظه یعنی رعایت اصول و قوانین حاکم بر یادگیری ، اگر قوانین حاکم بر یادگیری را خوب رعایت کنیم بهتر یاد خواهیم گرفت و در نتیجه احساس می شود که کارائی حافظه بالا رفته است پس حافظه ما تقویت شده است تقویت حافظه یا پرورش حافظه همان عوامل موثر بر یاد آوری است که روان شناسان به عنوان روشهای پرورش حافظه پیشنهاد کرده اند . قبل از بیان روشهای موثر در بخاطر سپاری ،اصول حاکم بر یادگیری را ذکر می کنیم که عبارتنداز : ۱- مرحله اول – توجه : اولین گام در جریان هریادگیری توجه است .
۲- مرحله دوم – زبان گردانی : گام دوم در یادگیری ((زبان گردانی )) مطالب مهم است . زبان گردانی عبارت است از تبدیل مطالب شنیده یا خوانده شده به زبان مشخص و معنی دار . این کار را می توان از طریق برگرداندن مطالب به زبان خودمان یا ایجاد تصویری در ذهن از مطالب مزبور انجام داد .
۳- مرحله سوم – پیوند مطالب جدید با دانسته های قبلی : مرحله سوم در یادگیری کلامی بسیار مهم است . اگر به مطلبی توجه کرده و آنرا به زبان خود برگردانده باشید . بازهم بیش از چند لحظه در خاطرتان باقی نخواهند ماند. برای فراموش نکردن و بخاطر سپردن چنین مطالبی در حافظه بلند مدت ، باید از مکانیسم پیوند استفاده کرد. منظور از پیوند ایجاد ارتباط بین مطالب جدید و دانسته های قبلی است .

ویژگیهای راههای بهبود حافظه
الف : اصول استفاده از حافظه
ب : بهداشت حافظه
ج : اصول اولیه مطالعه
د : درک و یادگیری و یاد سپاری

الف -اصول استفاده از حافظه :
۱-آموزش : به وسیله آموزش می توان عمل فراگیری یا بهره گیری از حافظه را که یک فعالیت مستقیم و قابل کنترل است افزایش داد.
۲-علاقه:اگربه موضوعی علاقمند باشید بهتر آن را یاد می گیرید.موضوع مورد مطالعه و همچنین میزان علاقه ای که خواننده نسبت به مطلب دارد ، در بخاطر سپاری آن مطلب در حافظه تاثیر زیادی دارد بخاطر سپردن موضوعات مورد علاقه در حافظه به سهولت انجام می گیرد . و همچنین به آسانی می توان آنها را بیاد آورد بنابراین علاقه در یادگیری نقش دارد . هر چه قدر حافظه قوی داشته باشیدبه خاطر سپردن مطالبی که به آنها علاقه ای ندارید امکان پذیر نخواهد بود . فقط از راه ایجاد علاقه در خود می توانید از عهده این کار بر آیید.
۳-تمرکز حواس : داشتن تمرکز حواس هنگام یادگیری موجب می شود که مطالب آموخته شده بهتر در حافظه باقی بماند . اصولا" بدون داشتن تمرکز نمی توان مطلبی را به خوبی فهمید . باید هنگام مطالعه تمامی حواس خود را بر روی مطالب متمرکز کنید تا بتوانید آنها را به حافظه خود بسپارید . برای ایجاد تمرکز باید شرایط مطالعه را نیز رعایت کنید . در واقع با رعایت شرایط مطالعه موقعیت مناسبی را برای تمرکز و یادگیری بهتر مطالب ایجاد می کنید.
۴-طبقه بندی مطالب مورد مطالعه : (ارتباط ) :یکی از اصول حاکم بر حافظه اصل ارتباط و بهم پیوستگی است یعنی ، حافظه مطالب مرتبط و به هم پیوسته را بهتر در خود جای می دهد و هر چقدر آموخته های شما بیشتر با همدیگر ارتباط داشته باشند به همان نسبت به خاطر سپاری و بیاد آوری آنها آسانتر خواهد بود. حافظه به شکل زنجیره ای عمل می کند . بنابراین مطالب باید به صورت زنجیره ای ، پیوسته و در ارتباط باهم در آیند تا کار بخاطر سپاری و از آن مهمتر، عمل بیاد آوری راحت باشد.
۵-خوب درک کردن ( درک مفاهیم ):پرفسور ((ربروت توکه )) می گوید : ((درسی که کاملا" فهمیده شود از قبل یاد گرفته شده است .)) پس اگر مطلبی را بجای حفظ کردن بفهمید ،بهتر در حافظه ضبط و بایگانی می گردد.واصولا" اگرمتنی به خوبی درک شود ، کمتر فراموش می شود . قبل از آنکه بخواهید مطلبی را حفظ کنید ، ابتدا باید آن مطلب را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهید . و هنگامی که آنرا به خوبی درک کردید بخاطر بسپارید .
۶-اعتماد به نفس : اعتماد به حافظه نخستین گام تقویت حافظه است ، باید به قوی بودن حافظه خود اعتماد داشته باشید . باید از کاربرد کلمات و جملاتی که موجب تضعیف حافظه می شوند جدا" خودداری کنید . حتما" از گفتن جملاتی نظیر حافظه ام یاری نمی کند ، حافظه ام ضعیف شده است …. خودداری کنید. چرا که با گفتن این جملات ، به خودتان تلقین می کنید که واقعا" حافظه تان ضعیف شده است ، در آن صورت حافظه نیز به یاری شما نمی شتابد .
نتیجه : آنچه که در ذهن شماست نتیجه یادگیری و بخاطر سپاری صحیح است . بخاطر سپاری مهارتی قابل کسب است حافظه را می توان طوری تربیب کرد که موثرتر انجام وظیفه کند .کسانی که به روشهای یادگیری خود توجه بیشتر دارند و هنگام به خاطر سپردن مطلبی تمرکز حواس داشته باشند و مطالب را با نظم وترتیب در حافظه ضبط کنند آن موقع به خاطر آوری مطلب در آنها آسانتر خواهد بود.

ب - اصول بهداشت حافظه :
چگونه می توان یک حافظه بهتر داشت ؟یادگیری و حفظ مطالب به چند صورت امکان پذیر است ؟
چگونه می توان حافظه را به فعالیت وا داشت ؟
ذهن آدمی همچون دیگر اعضاء بدن احتیاج به مواد غذائی و مراقبت دارد . همانطور که به وضع پوشش خود دقیق هستیم باید به بهداشت و سلامت روانی حافظه و مغز دقت کنیم . هنگام کار و فعالیتهای ذهنی ،برای سلامتی و جلوگیری از فرسودگی زودرس حافظه باید موارد بهداشتی زیر را رعایت کرد :
۱-تاثیر تغذیه مناسب بر حافظه ( اعم از اکسیژن و غذا ) : تغذیه مناسب یکی از مهمترین عوامل در افزایش کارایی حافظه است . کلسیم و منیزیم و فسفر سه عنصر اساسی و ضروری برای حافظه به شمار می آید و باید با تغذیه مناسب مانند : جوانه گندم ، لبنیات ،جگر ، بادام ، گردو ، فندق ، سبزیجات و تخم مرغ می توان مواد مورد نیاز مغز را تامین کرد . و در فعالیتهای شدید ذهنی باید از مصرف زیاد چربی ، نان ، وقند بپرهیزید و تا حد امکان از غذاهای دارای پروتئین مانند تخم مرغ ، گوشت – جگر سیاه و ماهی استفاده کنید . به طور کلی در نظر داشته باشید که پرخوری و معده سنگین فعالیت ذهنی را سست و محدود می کند.
۲-تاثیر دخانیات و مواد مخدر: استفاده از سیگار و دخانیات نه تنها موجب خستگی زودرس جسم و روان می شود بلکه عمل طبیعی سیستم عصب و حافظه را مختل کرده و اثرات دائمی دارد و با عدم استفاده از آنها می توانیم کارایی حافظه را بالا ببریم .
۳-تاثیر استرس بر حافظه :استرس یکی از عواملی است که موجب رکود ذهن در مرحله فکر کردن می شود . استرس در دو مرحله مهم باعث اخلال در عمل حافظه می شود : یکی در مرحله ثبت اطلاعات و دیگری در مرحله یاد آوری اطلاعات . مسائلی چون مرگ یا حادثه ناگوار برای یکی از اعضای خانواده ، ترس ، خوشحالی بیش از حد و ازدواج می تواند بر کارایی حافظه تاثیر گذارد .
توجه : اکثر دانش آموزان موقع امتحان بیشتر به طرف پایین خیره می شود که این عمل کارایی حافظه را در یاد آوری مطالب پایین می آورد پس بهتر است که با چشمانی باز به گوشه بالا و چپ یا بالا و راست بنگرید . این عمل فیزیکی به نیمکره های مغز کمک می کند تا همکاری بهتری داشته باشند و امکان دستیابی شما به اطلاعات را فراهم آورند .
۴-تاثیر استراحت در حافظه : هنگام مطالعه نباید خسته باشید ، اگر احساس خستگی می کنید کمی باید استراحت کنید و بعد مطالعه را شروع کنید . پس از یادگیری نیز حتما" استراحت کنید تا آموخته های شما مجال استحکام و پایداری در حافظه را پیدا کنند و از به وجود آمدن عامل تداخل جلوگیری شود.
۵-تاثیر آرامش در حافظه : تا حدممکن در هنگام مطالعه آرامش بیشتری داشته باشیدچون در وضعیت آرامش ، امواج آلفا که بین ۱۳-۸ هرتزاست در مغز منتشر می شود . در این حالت انسان می تواند از حداکثر نیروهای مغز خویش بهره جوید و یادگیری و بخاطر سپاری را تسهیل بخشد . در ضمن حفظ آرامش و حالت طبیعی ارگانیسم کارکرد طبیعی مغز و اعصاب را نیز تسهیل می کند.

ج- اصول اولیه مطالعه :
اولین اصل قبل ازشروع مطالعه چیست ؟ چگونه می توان بازده مطالعه را افزایش داد ؟ نحوه تفکرات واراده چه نقشی در مطالعه و کارهای روزمره دارد؟ و بهترین زمان و مکان مناسب برای مطالعه چیست ؟ یکی از ضروری ترین و کاملترین ابزار پیشرفت انسان مطالعه است برای اینکه بتوانید مطالعه بهتری داشته باشید تا بازیابی و بخاطر سپاری آن آسان باشد اصول زیر را باید رعایت نمائید :
۱-هدف : تیری که بدون هدف رها شود بی نتیجه خواهد بود. قبل از شروع مطالعه باید حتما" هدف خود را مشخص کنید . زیرا وقتی که هدف خود را مشخص کردید آمادگی بیشتری برای خواندن و یادگیری خواهید داشت و داشتن هدف به شما کمک می کند تا در حین مطالعه دقت بیشتری داشته باشید و تمرکز حواس نیز بهبود می یابد ، بنابراین قبل از مطالعه هر کتابی ، هدف خود را به طور دقیق و واضح بیان کنید .
۲-برنامه ریزی : برنامه ریزی درسی ، این امکان را می دهد که بهتر ودر زمان مخصوص به خودش آن درس را بخوانید با طرح برنامه ، نظم خاصی به روند یادگیری خود می دهید . که این نظم خاص بمکانیسم حافظه در بخاطر سپاری مطلب کمک می کند.
۳- مکان و زمان مطالعه : مکان مطالعه باید آرام بوده ،از نور کافی برخوردار باشد و زمان مطالعه بهتر است موقع صبح باشد، حافظه وقع صبح فعال تر می باشد.
بنابراین قبل از شروع مطالعه باید هدف مشخص شود و به صورت معقول برنامه ریزی کنید و با علاقه وبدون هر نگرانی در اجرای برنامه نهایت سعی تان را بکار ببرید ورزش را به زندگی خود وارد کنید.

د - درک ، یادگیری و یادسپاری :
-چرا برای به خاطر سپردن مطالب یک کتاب ، چند بار آن را می خوانیم و پس از مدتی مطالب را فراموش می کنیم ؟
-آیا فهمیدن دلیل بریاد داشتن برای همیشه است و خلاصه نویسی به چه صورت باید انجام بگیرد؟
-رعایت کدام اصل بخاطر سپردن مطلب یک کتاب را برای همیشه امکان پذیر می سازد.؟
برای اینکه مطالب خوانده شده را در حافظه بلند مدت خود ضبط کرده و برای مدتهای طولانی – بدون مراجعه به اصل کتاب کل مطلب را به یاد داشته باشید و در مواقع لزوم با صرف وقت کمتر به یاد بیاورید می توان از روش خلاصه کردن و الگوهای یادآوری استفاده کرد.
۱-اصل الگوهای یادآوری : عبارت از درک مطلب و متن خوانده شده ونوشتن آنها به صورت کلمات کلیدی. این کار که همان خلاصه نویسی می باشد در هنگام مطالعه سبب افزایش تمرکز حواس و مانع از خواب آلودگی می شود و قدرت به یادسپاری مطلب را بالا می برد. بنابراین خلاصه نویسی و الگوهای یاد آوری که از اصول درک و یادگیری و یاد سپاری است دارای مراحل ذیل می باشد .
الف: یادداشت برداری : در یادداشت برداری نکات بصورت اصلی و فرعی نوشته می شوند بدین صورت که موضوع اصلی و مورد بحث را نوشته و هر مطلب راجع به آن را به طور منظم بر روی شاخه های اصلی و فرعی می نویسید در اینجا از جمله نویسی پرهیز می کنید و از کلمات کلیدی استفاده می کنید . با توجه به اینکه یاداشت برداری و خواندن دو عمل مجزا می باشد و هر یک کار فیزیکی متفاوتی دارد لذا از خواندن توام با نوشتن پرهیز کنید زیرا در کار مغز اختلال ایجاد می کند .
ب – مرحله بازنگری و تکمیل : پس از پایان مبحث خوانده شده و خلاصه نویسی الگوهای یاد آوری را بررسی، و آن را تکمیل و مرتب کرده ودر مرتب کردن سعی کنید کلمات کلیدی باهم ارتباط بیشتر داشته باشد.
ج – مرحله تعریف : بعد از آن دو مرحله متن اصلی را کنار گذاشته با نگاه کردن به الگوهای یاد آوری و کمک گرفتن از اطلاعات موجود در مغز آنچه را یاد گرفته اید با صدای بلند توضیح دهید. این مرحله مغز شما را پویا و فعال خواهد کرد .
د – مرحله تکرار و مرور : مرور و یاد آوری از فراموشی مطالب جلوگیری می کنند و حفظ و یاد آوری مطالب به همین عنوان است . اگر مطالب مرور وتکرار شود از فراموشی آن مطالب جلوگیری می شود .
بیش از ۹۰% از مطالب خوانده شده بعداز ۲۴ ساعت فراموش می شوند در حالیکه مرحله مرور مانع از فراموشی مطالب می شود . پس باید بعد از خلاصه نویسی الگوهای یاد آوری را تکرار و مرور کنید.

اصول دیگر بازسازی و یادآوری :
۲- تداعی : برای بازسازی و یادآوری موضوعات جدید باید تداعی مناسب بین آنها بر قرار کنید، چون حافظه به صورت زنجیره ای عمل می کند پس باید هر یک از موضوعات را یکی از حلقه های زنجیر در نظر گرفت . آن وقت این حلقه ها را با کمک سیستم های تداعی بهم پیوند داد. اما از آنجا که هر چقدر این تداعی غیر منطقی تر باشد بهتر در حافظه باقی می ماند، بنابراین باید سیستم های تداعی را به صورت مضحک مبالغه آیز رنگهای غیر واقعی در آورد تا موضوعی بهتر در حافظه باقی بماند . بنابراین تداعی بین اطلاعات کمک بزرگی در بخاطر سپاری آنها می کند.
۳-تجسم : تداعی بین اطلاعات به تنهایی کافی نیست ، بلکه باید علاوه بر تداعی ، آنها را به وضوح و آشکارا در ذهن خود مجسم کنید . تجسم از اعمال نیمکره راست مغز است . بنابراین اگر در هنگام بخاطر سپاری از نیمکره راست مغز خود را نیز بهره بگیرید یعنی همزمان از دو نیمکره مغز خود استفاده کنید تداعی یادگیری و بخاطر سپاری اطلاعات چندین برابر می شود.
بنابراین به طور کلی داشتن هدف ، اعتماد داشتن ، علاقه ، سلامتی ، اکسیژن کافی ،دقت ، تمرکز ، استراحت ، خواب کافی ، آرامش ، مدت یادگیری برنامه ریزی ، یادگیری با فاصله – تصمیم به خاطر سپردن ، خوب درک کردن و… از عوامل موثر در بهبود به خاطر سپاری و بازیابی حافظه است .

نتیجه
به خاطر سپردن ، مهارت و هنری است همانند حرف زدن ، خواندن و فکر کردن هر کسی می تواند با تلاش و آموزش اصولی بهبود حافظه که ذکر کردیم هر یک از این مهارتها یا همه آنها را در خود تقویت کرده و بهتر انجام دهد. زمانی بود که اگر به صفحه ای از یک کتاب نگاه می کردید محال بود حتی مفهوم یک کلمه را درک کنید ولی پس از گذشت سالهای دبستان توانستید هزاران کلمه خوانده و میلیونها جمله بسازید بنابراین استعداد و ظرفیت داشته اید که توانائی نوشتن و خواندن در شما شکوفا گردد اما برای اینکه کارایی حافظه شما بهبود یابد باید توجه کنید که همانگونه که اعضا جسمی بدن انسان اگر حتی جنب وجوش طبیعی و معمولی خود را از دست بدهند و یا این جنب وجوش متوقف گردد موجب بی حالی و سستی می شود تا آنجا که گمان می رود او مریض است و نیاز به درمان دارد ، حافظه را هم اگر مدتی رها کرده و او را برای یاد سپاری های مختلف بکار نبرید ، کم کم حالت پویائی خود را از دست داده و انسان احساس می کند که حافظه او کارایی لازم را ندارد .پس می توانید با رعایت اصول بهبود حافظه، میزان کارایی حافظه خود را بالا ببرید .

اصول بهبود حافظه عبارتنداز :
۱- اصل استفاده از حافظه
۲- اصل بهداشت حافظه
۳- اصل اولیه مطالعه
۴- اصل درک و یادگیری و یاد سپاری

نویسنده:محسن عزیزی
منبع: Mohsenazizi.blogfa.com

راههایی ساده برای اینکه مغزمان را تقویت کنیم

راههایی ساده برای اینکه مغزمان را تقویت کنیم
آیا تا به حال شده که در یک فروشگاه به کسی خیره شوید و در حالی که تلاش می‌کنید نام او را به خاطر بیاورید، موفق نشوید؟ قطعا برای همه ما گاهی این اتفاق افتاده است. مغز ما قوی‌ترین رایانه در سیاره زمین محسوب می‌شود اما این رایانه قدرتمند نیز گاهی به خطا می‌رود. ما انسان‌ها بیش‌تر وقت خود را صرف انباشتن چیزهای مختلف و بی‌فایده به داخل مغزمان میکنیم. مهم نیست مغز ما چقدر قدرتمند است، آن‌چه اهمیت دارد این است که بدانیم این عضو نیاز به جبران و احیای خود دارد تا بتواند قالب و توانایی خویش را حفظ کند. پژوهشگران روش‌های مختلفی را برای سوپرشارژ کردن و افزایش کارآیی مغز ارائه کرده‌اند که در این مقاله ساده‌ترین آن‌ها ارائه شده تا هر فردی بتواند به محض احساس نیاز، به آن‌ها دسترسی داشته باشد و آن‌ها را به‌کار بسته و از مزایای آن بهره‌مند شود:
- بادام بخورید
بادام حافظه را تقویت می‌کند و اگر در ترکیب با شیر قبل از رفتن به رختخواب و یا پس از برخاستن از خواب به هنگام صبح مصرف شود تأثیر بهتری دارد.
-آب سیب بنوشید
پژوهشگران دانشگاه ماساچوست لوول نشان داده‌اند؛ آب سیب تولید نوعی انتقال دهنده عصبی حیاتی موسوم به استیلکولین را در مغز افزایش داده و از این طریق قدرت حافظه را نیز تشدید می‌کند.
- خوب بخوابید
تحقیقات نشان می‌دهد که حافظه بلند مدت در طول خواب با پخش مجدد تصاویر تجربه شده در روز تقویت می‌شود.
- از تفریحات ساده لذت ببرید
استرس قدرت مغزی ما را تحلیل میبرد. ذهنی که در استرس گرفتار شده بیش‌تر منابع حافظه را مصرف میکند و به این ترتیب ذهنی ضعیف باقی میگذارد. سعی کنید برای خود عادت‌های ساده تفریحی در طول روز تعیین کنید تا بتوانید به کمک آن‌ها استرس را از ذهن خود پاک نمایید. برخی از این تفریحات ساده و مفید برای ذهن و بدن و روان عبارتند از: بازی با کودکان، قدردانی از دیگران، پیاده روی، دوچرخه سواری و یا شنا به طور روزانه، کار کردن با یک وبلاگ و بالاخره شرکت در کلاس‌های سلامت به طور روزانه.
- ذهن خود را ورزش دهید
همان‌طور که ورزش جسمی برای بهره‌مندی از یک بدن قوی و سالم ضروری است ورزش ذهنی نیز به همین اندازه حائز اهمیت است تا بتوانید ذهنی فعال داشته باشد. آیا تا به حال توجه کرده‌اید که چرا کودکان قدرت مغزی قوی‌تری نسبت به افراد بالغ دارند؟ چون کودکان ذهنی بازیگوش دارند و یک چنین ذهنی توان حافظه را بالا می‌برد. برای رسیدن به چنین توانایی می‌توانید پازل یا جدول حل کنید، در کارهای گروهی داوطلب شوید، با دیگران تعامل کنید، به یک سرگرمیمانند مطالعه، نقاشی یا حتی تماشای پرندگان مشغول شوید، یک مهارت جدید یا یک زبان جدید بیاموزید.
- مصرف مواد قندی را کاهش دهید
قند غذا نیست بلکه شکلی از کربوهیدرات است که یک انرژی واهی تولید می‌کند. مصرف زیاد مواد قندی باعث بروز علائم عصبی و رنجآور، ضعف حافظه و سایر اختلالات عصبی میشود. غذاها را بدون افزودن شکر، مصرف و از مصرف نوشیدنی‌های شیرین یا مقدار زیادی شکر یا قند با کافئین پرهیز کنید.
- از گندم سبوسدار استفاده کنید
گندم سبوس‌دار حاوی لسیتین است. این ماده مشکل سخت شدن سرخرگ‌ها را آسان می‌کند و از این طریق موجب بهبود عملکرد مغز میشود.
- شب‌ها غذای سبک بخورید
خوردن غذای زیاد و سنگین در شب باعث بروز استرس طولانی مدت و احساسی هنگام خواب می‌شود. توصیه می‌شود غذای سنگین را در روز مصرف کنید که بدن تحرک بیش‌تری دارد. شب‌ها با خوردن غذای سبک و میوه یا سبزی می‌توانید خواب بهتری داشته باشید. خواب خوب شب به معنی تقویت قوای مغز است.
- قدرت تخیل خود را تقویت کنید
یونانی‌ها اصل خیال پردازی را برای به خاطر سپردن همه چیز یاد می‌گیرند. این تکنیک احتیاج دارد که فرد یک تخیل واقعی و رنگی را ایجاد کند که بتوان آن را به یک موضوع یا شی خاص ارتباط داد. اگر شما تمام حواس خود شامل لامسه، بویایی، چشایی، شنوایی و بینایی را درگیر خیال پردازی کنید می‌توانید جزئیات بیش‌تری از یک موضوع را به خاطر بیاورید. این کار به تقویت حافظه شما کمک می‌کند.
- خشم خود را کنترل کنید
غذاهای تهیه شده از آرد سفید، مصرف زیاد نشاسته یا نان سفید می‌تواند منجر به بروز حساسیت‌های عصبی شود. در نتیجه مصرف این قبیل مواد غذایی پرخاشگری و برخی از رفتارهای افسردگی را موجب میشود. در عوض سبزی تازه بخورید. آب زیاد بنوشید و یوگا یا مدیتیشن انجام دهید تا احساسات سمی مانند خشم و استرس از شما دور شود.
- ویتامین ب کمپلکس مصرف کنید
این ویتامین حافظه را تقویت می‌کند. از غذا و سبزیجات غنی از این ویتامین مصرف کنید. لازم به ذکر است که مواد غذایی نشاسته‌ای و نان سفید تأثیر مطلوب این ویتامین برای حفظ سلامت حافظه را خنثی می‌کند.

مدیریت حافظه در مغز ما

مدیریت حافظه در مغز ما
در مراحل مختلف حافظه، ساختار‌های متعددی در مغز دخالت دارند. تحقیقات نشان می‌دهد، در جریان خواندن مطالب یا همان مرحله رمزگردانی، بیشتر نیمکره چپ مغز دخیل است و در جریان فراخوانی و یادآوری اطلاعات، بیشتر نیمکره راست مغز فعال می‌شود.همچنین بخشی از مغز که به «هایپوکمپ» موسوم است، فقط در حافظه بلندمدت نقش دارد اما تاثیری در حافظه کوتاه‌مدت ندارد. این در حالی است که فرآیند‌های مربوط به حافظه کوتاه‌مدت در مناطق پیشانی قشر مغز رخ می‌دهند.
بسته به این که اندوزش مطالب برای چند ثانیه (یعنی حافظه کوتاه‌مدت) یا برای مدت طولانی‌تری (یعنی حافظه بلندمدت) مورد نظر باشد، شیوه کار مغز متفاوت است. به طور کلی مرحله رمز گردانی در حافظه کوتاه‌مدت به صورت رمز صوتی، دیداری یا شنیداری است، اما در حافظه بلندمدت، اطلاعات به صورت رمز معنایی ذخیره می‌شوند. اما در حافظه بلندمدت، چون رمزگردانی به شکل معنایی صورت می‌گیرد، هنگام یادآوری ممکن است داده هم معنای آن بازیابی شود.
در مرحله بازیابی اطلاعات نیز تفاوت‌هایی میان انواع حافظه وجود دارد. برای بازیابی داده‌های ذخیره شده در حافظه، مغز باید فرآیند جستجو را انجام دهد. این فرآیند در حافظه کوتاه‌مدت بسیار سریع است، اما در حافظه بلندمدت به عوامل مختلفی از جمله نوع طبقه‌بندی مطالب در حافظه و مدت زمان سپری شده از اندوزش اطلاعات تا بازیابی آنها، بستگی دارد. از سوی دیگر گنجایش حافظه کوتاه‌مدت محدود، یعنی بین 5 تا 9 داده و به طور متوسط 7 داده است؛ در حالی که گنجایش حافظه بلندمدت، نامحدود است.
تفاوت ژن‌های مربوط به حافظه در زنان و مردان
در بحث حافظه، مردان و زنان با هم مشابه نیستند. در حالی که مردان ممکن است قادر به یادآوری تاریخ ازدواجشان نباشند، در حفظ وقایع و جزییات ظاهری آنچه به طور معمول با آن سروکار دارند بهتر عمل می‌کنند.دانشمندان معتقدند اکنون توانسته‌اند علت این اختلافات را کشف کنند. آنها از طریق ژن‌های مختلفی حافظه را ایجاد می‌کنند. در واقع مردان برای ایجاد ارتباطات در مغز که حافظه طولانی را شامل می‌شود، از دو ژن متفاوت نسبت به زنان استفاده می‌کنند. آنها معتقدند این یافته می‌تواند دلیل این که چرا مردان در یادآوری حافظه‌های تاکتیکی نظیر مسیرهای مسافرت و جزییات کوچک بسیار بهتر عمل می‌کنند، در حالی که زنان حافظه احساسی بهتری نظیر به خاطر سپردن تاریخ ازدواج و تولد و جزییات دنیای اطرافشان دارند، را توضیح دهد.
درخشندگی حافظه در زنان و مردان
به طور کلی مطالعات محققان نشان داده است مردان به طور متوسط 4/8 امتیاز در علوم ریاضی و محاسباتی و زنان به طور متوسط 5/7 امتیار در حافظه بالاتر هستند.با این حال در یکی از بررسی‌هایی که روی جنسیت و اثر تمرکزگرایی (حساسیت فوق‌العاده) حافظه به معنای حافظه آشکار و حافظه ضمنی (سیستم ذخیره کوتاه‌مدت مغز انسان) در یکی از دانشگاه‌های داخل کشور صورت گرفت، مشخص شد که جنسیت در ایجاد میزان تمرکزگرایی در حافظه ضمنی زنان و مردان اثر متفاوت و قابل توجهی دارد. این تفاوت نشان داد میزان عملکرد مردان در حافظه ضمنی نسبت به عملکرد زنان در این نوع حافظه بیشتراست زیرا مردان به خصوصیات سطحی اطلاعات حساس‌تر بوده، در نتیجه آنان به عوامل سطحی و هیجان‌های آنی توجه بیشتری دارند.
آسیب‌پذیری حافظه در زنان
مساله اینجاست که دو ژن در یادگیری و حافظه مردان موثرند در حالی که در مورد زنان چنین نیست. البته نباید فراموش کنیم که مردان وزنان در بحث ژنتیک متفاوتند زیرا مردان دارای کروموزم‌هایX وY اند در حالی که زنان دارای دو کروموزمX هستند. این تفاوت‌های ژنتیکی می‌تواند در مطالعه بیماری‌هایی چون آلزایمر نشان می‌دهد که زنان بیش از مردان به آلزایمر مبتلا می‌شوند که این بدان معناست که حافظه زنان نسبت به مردان آسیب‌پذیرتر است.
نقش تغذیه در تقویت حافظه
واقعیت آن است که انسان‌ها دارای کارایی‌های مغزی گوناگونی هستند و این کارایی‌ها دلایلی مانند وراثت، تغذیه، تربیت مغز و... دارد. با این حال دانشمندان توانسته‌اند راه‌هایی را برای داشتن یک مغز آماده و مفید به ما ارائه دهند که یکی از آنها داشتن تغذیه سالم است.
جالب است اشاره کنیم که دانشمندان حتی در پژوهشی دریافته‌اند گرسنگی نیز باعث به یادآوردن مطالبی می‌شود که در حافظه ضبط و ثبت شده‌اند. در واقع هورمون گرسنگی می‌تواند میزان ارتباط عصب‌ها با بخشی از مغز را که محفوظات جدید در آنجا حفظ می‌شود، افزایش دهد. این یافته جدید، دانشمندان را نسبت به کشف داروهای جدیدی برای درمان بیماری‌های حافظه امیدوار کرده است.اما در تحقیقی دیگر مصرف نوشیدنی‌های شیرین سبب بهبود حافظه و جلوگیری از بروز بیماری آلزایمر شناخته شده است. دقیقا به همین سبب اولین توصیه دانشمندان برای افزایش کارایی مغز، خوردن صبحانه است زیرا با هر بار صبحانه خوردن، میزان زیادی گلوکز که غذای اصلی مغز است، به بدن وارد می‌ شود. به همین دلیل مشخص شده است افرادی که صبحانه نمی‌خورند، کارایی کمتری در مدرسه و محل کار دارند.
مغز، چه غذاهایی را دوست دارد؟
از سوی دیگر شواهد بسیاری در دست است که نشان می‌دهد در افراد بالای 50 سال میزان حفظ قوای مغزی به رعایت دستورات ساده‌ای شامل تغذیه سالم و سرشار از روغن ماهی بستگی دارد که می‌تواند از التهاب سلولی که زمینه‌ساز کاهش قوای دماغی و حافظه است پیشگیری کند.چرا که خواص ضد التهابی و حفاظتی امگا 3 و اسید‌های چرب ضروری که در ماهی‌های چرب مانند ماهی قزل‌آلا، ماهی تن و آزاد و روغن کبد ماهی وجود دارد می‌تواند از پیری مغز و از دست دادن حافظه پیشگیری کند.از سوی دیگر دانشمندان بر استفاده فراوان از تخم‌مرغ و سالاد در رژیم غذایی تاکید می‌ کنند. در تخم‌مرغ میزان فراوانی کولین وجود دارد که از این ماده در بدن برای تولید انتقال دهنده‌های عصبی استیل کولین استفاده می‌ شود. کمبود این ماده در مغز می‌تواند باعث آلزایمر شود و افزایش آن می‌‌تواند روند فراموشی مربوط به پیری را کند کند.
از سالادها نیز نباید غافل شد. این غذاها مقدار بسیار زیادی آنتی‌اکسیدان دارند که در آنها میزان فراوان بتا کاروتن ، ویتامینE وC وجود دارد. فراموش نکنید که افزایش آنتی‌اکسیدان در مغز باعث افزایش قدرت یادگیری حتی در سن بالا می‌شود. در عین حال از میوه‌ها هم غافل نشوید. میوه‌های تازه در تقویت حافظه کوتاه‌مدت تاثیر زیادی دارند.
خواب کافی برای داشتن حافظه قوی‌تر
خواب بعدازظهر نه‌تنها برای رفع خستگی خیلی مفید است، بلکه دانشمندان دریافته‌اند افرادی که ظهرها کمی می‌خوابند، در مقایسه با دیگران راحت و سریع‌تر کلمات و مفاهیم آموزشی را به یاد می‌آورند. به بیان دیگر خواب بعدازظهر موجب تقویت حافظه و تحکیم توانایی‌های ذهنی می‌شود. البته خواب بعدازظهر زمانی برای حافظه مفید است که ‌انسان به مرحله ‌خواب عمیق برسد، زیرا مغز در این حالت می‌تواند فعالیت مراکز یادگیری و ذخیره ‌اطلا‌عات را از سر بگیرد.
وقتی خواب هستیم، مغز ما حافظه‌های جدیدی را تمرین کرده و حتی بعضی از مسائل را حل می‌کند. به بیان دیگر برنامه‌ریزی، حل مسائل، یادگیری، تمرکز و حافظه جاری ما همه از کمبود خواب متحمل عوارض سوء می‌شوند. کوتاهی خواب، اثرات بدی برای مغز در پی خواهد داشت. در عین حال در ضریب هوشی هم خلل وارد می‌سازد.
داروهای افزایش هوشیاری، آری یا خیر !
همه ما وقتی به دهه چهارم زندگی‌مان می‌رسیم، تغییراتی را در توانایی‌های روانی خود بخوبی درک می‌کنیم. این آغاز فرآیند تدریجی است که بسته به شدت میزان آن، حتی می‌تواند به زوال فعالیت مغزی ختم شود. حال شاید سوال کنید که آیا می‌‌توان به وسیله دارو، این حالت خاص را بهبود داد یا به طور کلی از بین برد یا حتی در مرحله‌ای پیشرفته‌تر از بروز آن جلوگیری کرد؟
در حال حاضر در بازار داروهایی وجود دارد که به نوعی این کار را انجام می‌دهند، به این داروها، داروهای «افزایش هوشیاری» می‌گویند و محققان روی داروهای جدیدی در همین زمینه هم کار می‌کنند. مسلما مصرف گروهی از داروها برای جلوگیری از خواب ناگهانی (حالت نارکولپسی) یا افزایش قوه تمرکز مفید است، اما استفاده بی‌رویه از آنها هم می‌تواند برای انسان خطرساز باشد.
البته بسیاری از داروهایی که امروزه به منظور تقویت هوش تهیه شده‌اند نیز در مرحله تحقیقات کلینیکی هستند و در کمتر از 5 سال آینده به بازار ارائه خواهند شد. بعضی از داروهای تقویت حافظه در حال حاضر برای بیماران مبتلا به نقصان حواس مثل آلزایمر تجویز می‌شود. در عین حال بعضی داروهای موثر در درمان بیماری‌های روانی می‌توانند برای افزایش گروهی از عملکردهای معین مغز و بهبود کارایی آن مورد استفاده واقع شوند. مثال عمده این مورد دارویی است که برای درمان کودکان مبتلا به اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی تجویز می‌شود. در حال حاضر چندین داروی تقویت حافظه توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده‌()FDA مورد تایید قرار گرفته است. این داروها به طور کلی داروهای تیزهوشی نامیده می‌شوند. در عین حال داروهای گیاهی متعددی نیز از دیر باز به عنوان تقویت‌کننده‌های حافظه معرفی و استفاده شده است.
در کل می‌توان گفت استفاده از داروها برای بهبود عملکرد مغز انسان آینده روشنی دارد و دانشمندان امیدوارند روزی بتوانند عملکرد مغزی انسان‌های سالخورده را نیز مانند جوانان بدون اشتباه کنند.
مغز سالمندان قادر به بازنگری خاطرات در شب نیست
حال که به مبحث تقویت حافظه در سالمندان رسیدیم، جالب است بدانید که مغز سالمندان برخلاف مغز جوانان که تمام اطلاعات و خاطرات ثبت شده در طول روز را در مدت شب بازنگری می‌کند، قادر به این کار نیست. به گفته دانشمندان، تکرار فیزیولوژیک اطلاعات ردیابی شده در حافظه روزانه، امکان ثبیت خاطرات مهم و حذف خاطرات زائد را فراهم می‌کند. در واقع در مغز انسان یک ثبت‌کننده حافظه وجود دارد که طی شب و در حالی که افراد خواب هستند عمل کرده و خاطرات را تثبیت می‌کند. همچنین در طول شب در مغز الگوهای متعادل شده فضا زمان فعالیت روز قبل نورون‌ها بازتولید می‌شود. حتی یافته‌های محققان نشان داده است که در کل سرعت بازنگری شبانه 6 تا 7 برابر بیشتر از حالت عادی است. این در حالی است که حافظه در سالمندان تازه نمی‌شود و اغلب حتی زمانی که مغز آنها سالم است، بسیاری از خاطرات را فراموش می‌کنند که البته می‌تواند علت این مساله کم‌خوابی سالمندان در طول شب نیز باشد.

۲۰ گام روش‏مند برای حافظه ای نیرومند

۲۰ گام روش‏مند برای حافظه ای نیرومند
۱) من حافظه ضعیفی دارم و کاری هم نمی‏شود کرد! این یک جمله کاملاً بی معناست. شما به سادگی می‏توانید حافظه ضعیف خود را تقویت کنید و کارآیی آن را افزایش دهید؛ همان گونه که ضعف بینایی یا شنوایی خود را با استفاده از عینک یا سمعک اصلاح می‏کنید. پس قدم اول این است که شما باید باور کنید که ضعف حافظه، یک بیماری گذراست و به راحتی قابل علاج و اصلاح است. حالا وقت آن است که دست به کار شوید.
۲) شما حافظه‏ای بسیار نیرومند دارید! باور نمی‏کنید؟ آیا می‏خواهید این امر را به خودتان ثابت کنید؟ بسیار خوب، سعی کنید چیزی را که قبلاً می‏دانسته‏اید، فراموش کنید؛ امکان ندارد! این طور نیست؟ حافظه شما به شدت مقاومت می‏کند و مطمئن باشید که بالاخره این حافظه شماست که برنده می‏شود. در یک رویارویی کاملاً مستقیم با حافظه خود، می‏توانید باور کنید که حافظه شما هم قوی و نیرومند است تا برای تقویت بیشتر حافظه، بیش از پیش اعتماد به نفس پیدا کنید.
۳) اولین قدم برای آماده ساختن حافظه، ایجاد یک ارتباط و پیوند و تداعی معانی است. تداعی معانی آگاهانه و کنترل شده، دقیقاً همان حافظه تربیت شده و قابل کنترلی را ایجاد می‏کند که شما به دنبال آن هستید.
این پیوند یا اتصال معانی، ممکن است آگاهانه و در اختیار یا نیمه هشیارانه و نیمه آگاهانه باشد. تداعی معانی نیمه آگاهانه، یعنی همان تداعی‏های ناخودآگاهی که در ذهن شما میان کلمات یا حرکات یا تصاویر خاصی با یک خاطره یا معانی دیگر شکل می‏گیرد.
اما تداعی معانی آگاهانه که کاملا در کنترل اراده و خواست ماست، همان نیروی اتصالی است که حافظه ما را بیدار و تربیت می‏کند؛ پس ارتباط میان معانی برقرار کنید تا حافظه‏ای نیرومند بدست آورید. مثلاً فرض کنید که می‏خواهید معنای کلمه انگلیسی New را به خاطر بسپارید؛ شما در ذهن خود با تکرار کلمه «نیو»، به یاد کلمه نو می‏افتید. نو و تازه، معنای کاملاً نزدیک به جدید، یعنی کلمه Newدارد. سپس شما با نام نیو به یاد نو ودر نتیجه به یاد جدید و تازه می‏افتید.
۴) یکی از محرک‏های تقویت و تولید کننده جرقه حرکت حافظه، علاقه است. به یاد آوردن چیزهایی که به آنها علاقه داریم، همیشه آسان‏تر از به خاطر آوردن چیزهایی است که مورد علاقه ما نیستند.
یکی از روان شناسان متخصص حافظه می‏گوید: نیروی حافظه، بستگی زیادی به علاقه دارد. او هر روز صبح از کارهایی که می‏خواهد انجام دهد، فهرستی ذهنی تهیه می‏کند و می‏گوید نکته مهم این است که اتصال‏های یاد آورنده ذهنی، مارا مجبور کنند در لحظه مناسب، به آن چیزها علاقه‏مند شویم.
به عبارت ساده‏تر، تداعی، باعث ایجاد علاقه می‏شود.
برای به خاطر آوردن هر چیز جدید، آن چیز باید با چیز دیگری مربوط شود که از قبل آن را می‏شناسیم یا آن را به راحتی به خاطر می‏آوریم.
۵) بعد از این که دو چیز در ذهن ما به هم مربوط شدند، موضوعی که از قبل آن را می‏شناسیم، چیز جدید را به یادمان می‏آورد انجام چنین کاری آن‏قدر ادامه می‏یابد تا مطلب جدید به صورت اطلاعی در آید که از قبل آن را می‏شناسیم و به عبارت ساده‏تر، در ذهن ما استقرار و استحکام یابد و به راحتی در حافظه ما حضور یابد.
چرا ما به سادگی نقشه ایتالیا را به خاطر می‏آوریم؛ اما به دشواری می‏توانیم شکل سرزمین‏های آلمان یا فنلاند را به یاد آوریم؟ زیرا معلم از کودکی به ما آموخت که ایتالیا شبیه یک چکمه است؛ یعنی شکلی که ما از قبل آن را می‏شناختیم.
از قدرت تصویر ذهنی خود بیشتر استفاده کنید! متخصصان فن حافظه می‏گویند: هر چه به تصویر درآید، به سادگی به خاطر سپرده می‏شود.
۶) وقتی شما فکر می‏کنید، تصویر هایی در ذهن شما پدید می‏آید. این عمل تصور کردن، تصویر سازی یا تصویری کردن است. این کاری است که شما هر لحظه و پیوسته انجام می‏دهید و هیچ مشکلی درباره آن ندارید.
ارسطو در یکی از کتاب‏هایش می‏گوید: «برای فکر کردن، ما باید با تصویرهایی گفت‏وگو کنیم که آنها را در ذهن خود می‏بینیم. فرض کنید من به شما می‏گویم که به صندلی فکر کنید. شما در ذهن خود چه چیزی را می‏بینید؟ بدون شک، اولین تصویری که در ذهن شما ساخته می‏شود، یک صندلی است.
شما می‏توانید با پیوند دادن بعضی معانی به بعضی تصاویر قرینه و نزدیک به آن، به حافظه خود در یاد آوری آن معنا کمک کنید؛ مثلاً یادگیری یک مطلب علمی در کلاس درس با حادثه‏ای که همان زمان موجب جلب توجه شما شده است، عجین می‏گردد و به محض یاد آوری تصویر آن حادثه یا جریان، آن مطلب علمی نیز در ذهن شما حضور می‏یابد. بسیاری از این تصاویر جالب را می‏توان به صورت خودآگاه و عامدانه به وجود آورد.
۷) اسپینوزا می‏گوید: هر قدر یک چیز قابل فهم‏تر و روشن‏تر باشد، آسان‏تر در حافظه، حفظ و نگه داری می‏شود و بر عکس هر قدر مبهم‏تر باشد، آسان‏تر از یاد می‏رود.
نتیجه می‏گیریم که بهتر است مفاهیم مبهم و مشکل را به اجزای ساده و قابل فهم تبدیل کنیم و یا تصویر ذهنی ملموسی از آنها بسازیم تا ساده‏تر در ذهن باقی بمانند و یاد آوری آنها آسان‏تر گردد.
۸) ما تمایل داریم چیزهای ساده، ملموس، روزمره و معمولی را فراموش کنیم؛ اما به ندرت چیزهای منحصر به فرد، خشونت‏آمیز، غیر معمولی، مضحک و فوق العاده را از یاد می‏بریم.
ما می‏توانیم با ایجاد پیوندهای ذهنی میان اشیا و کلمات، آنها را غیرمعمولی، تمسخرآمیز یا غیر ممکن سازیم تا مثل چسب به هم محکم شوند و در ذهن بمانند.
برای تصویرسازی از کلمات مبهم، از نیروی تخیل و ابتکار خود بهره بگیرید. یک ذره تخیل به اضافه مقداری ابتکاری، به شما امکان می‏دهد تا هر چیزی را تصویری کنید. تخیل می‏تواند بسیار مهم‏تر و مفیدتر از اطلاعات باشد. اگر شما تخیل نداشته باشید تا از اطلاعات خود استفاده کنید فایده ذهن و مغز چیست؟
مثلاً برای به خاطر آوردن سوره‏ای از قرآن کریم که سجده واجب دارند، این گونه خیال‏پردازی کنید: شبی در حالی که ستاره در آسمان می‏درخشید، پدرم را دیدم که در حال سجده، سوره فصلت را قرائت می‏کرد. نام چهار سوره مذکور، در این داستان آمده است: نجم (ستاره)، سجده، فصلت و اقرأ یا علق(قرائت).
۹) خوب مشاهده کردن در تقویت حافظه، کمک بزرگی است. نگاه کردن و دیدن،آسان است؛ اما به دقت و به درستی مشاهده کردن، مهارتی است که باید آن را کسب کنید. حافظه و مشاهده، رابطه نزدیکی با هم دارند و در کنار هم شما را به موفقیت نزدیک‏تر می‏کنند. تفاوت دیدن با مشاهده کردن چیست؟ تفاوت آن است که ما با چشمان خود می‏بینیم؛ اما با ذهن خود مشاهده می‏کنیم؛ به عبارتی مشاهده کردن، یعنی با ذهن دیدن.
تنها قاعده برای مشاهده کردن خوب و حساس، دقت و توجه است. شما با تمرین آگاهانه یا نا آگاهانه، می‏توانید درست مشاهده کردن را به صورت یک قاعده در آورید و آن گاه که بر اثر کسب این مهارت، از هر معنایی یک تصویر ذهنی دقیق و روشن و همراه با جزئیات در ذهن شما تشکیل شد، متوجه خواهید شد که چقدر در به خاطر آوردن آن توانا هستید و چه حافظه نیرومندی پیدا کرده‏اید.
۱۰) اطلاعات، قابلیت اتصال به یکدیگر را دارند و هر اطلاعی را می‏توان به اطلاع دیگر متصل کرد. مهم نیست که اتصال چقدر واضح و روشن یا مبهم و رمز گونه باشد؛ مهم آن است با تمرین در ذهن ما جایگزین شود.
اطلاعات به هم متصل شده‏ای که شما زیاد استفاده می‏کنید و در مدت کوتاهی به معلومات شما تبدیل می‏شوند، فقط به این دلیل است که مورد استفاده قرار گرفته‏اند. حال با اطلاعاتی که به طور مرتب مورد استفاده ما نیستند، چه کار کنیم؟ اصلاً نگران نباشید! فقط کافی است چند وقت یک بار آنها را در ذهن مرور کنید. در این صورت، وقتی که به آنها نیاز دارید، آن اطلاعات به یاد شما می‏آیند. این کاربرد مرتب است که بر چگونگی نگه داری اطلاعات در ذهن، نظارت می‏کند.
۱۱) علت فراموشکاری چیست؟ ریشه مشکل فراموشی در کجاست؟ اگر به دقت توجه کنید، می‏بینید علت این است که به موقع حضور ذهن نداشته‏ایم. ذهن ماغایب و در حقیقت در جای دیگری بوده است. ما در شرایط معین، کارهایی را انجام می‏دهیم که وقتی بعد می‏خواهیم آن وضعیت یا کارها را به خاطر آوریم، موفق نمی‏شویم و این، یعنی فراموشکاری.
برای حل مشکل فراموشکاری، باید مطمئن باشید که در لحظه‏ای که دارید آن کارهای معین را انجام می‏دهید، ذهن شما حاضر است و غایب نیست. وقتی شما بدون تفکر درباره عملی، آن را نا خود آگاه انجام می‏دهید، در واقع آن را در ذهن خود ثبت نمی‏کنید؛ پس در آینده نیز چیزی را به خاطر نمی‏آورید. راه حل آن است که آگاهانه عمل کنید و اطمینان حاصل کنید که به اندازه کافی توجه و حضور ذهن دارید.
۱۲) چه کار کنیم که مجبور نباشیم یک مطلب را بارها و بارها بخوانیم تا بتوانیم آن را به ذهن بسپاریم و به عبارتی چگونه می‏توانیم حافظه مطالعاتی خود را تقویت کنیم؟ شما باید خوب خواندن (خواندن مؤثر) را یاد بگیرید.
خواندن مؤثر، یعنی تلاش برای تبدیل واژه‏ها به اندیشه‏ها، افکار و پاسخ‏ها.
خواندن مؤثر، چیزی بیشتر از شناخت و درک مفهوم ساده کلمات است. خواندن انفعالی و مکانیکی، باید به خواندن فعال و تهاجمی تبدیل شود. خواندن شما وقتی فعال است که با تلاش، کلمات را ذره ذره و بخش به بخش هضم کنید و از آنها اندیشه بسازید؛ اندیشه هایی مفید، مؤثر و حیاتی. این گونه خواندن، وقت بیشتری می‏برد، اما شما را از زحمت چندین بار خواندن خلاص می‏کند.
اولین قانون در خواندن مؤثر آن است که اندیشه اصلی مطلب را استخراج کنید و حول محور آن با ذهن خود کار نمایید.
۱۳) برای تقویت حافظه ناچارید که تمرکز حواس داشته باشید. تمرکز، یعنی توجه و دقت اختصاصی، انحصاری و منحصر به فرد، درباره یک شی‏ء، یک هدف، یا یک موضوع.
شما چگونه می‏توانید تمام توجه و دقت خود را به طور کامل به یک موضوع اختصاص دهید؟ برای رسیدن به این هدف، باید قانون اصلی تمرکز را به کار ببرید؛ خود را درگیر کنید.
چگونه خود را درگیر کنید؟ جواب مهم و طلایی ما این است: سؤال کنید؛ شما با سؤال کردن، شروع به فکر کردن می‏کنید. وقتی مطالب را با هدف یافتن پاسخ‏های معین برای پرسش‏های معین بخوانید، این امر حافظه شما را در یادگیری مطالب تقویت می‏کند.
۱۴) برای تقویت حافظه یک دفتر یادداشت تهیه کنید و از مطالبی که معمولاً فراموش می‏کنید، فهرستی تهیه کنید.
فهمیدن این که چه مطالبی را فراموش می‏کنید، از آن جهت مفید است که می‏توانید برای فراموش نکردن آنها بیشتر تمرکز ایجاد کنید.
مشکل اساسی آن است که ندانید چه مطالبی را فراموش می‏کنید.
این روش فایده بزرگ دیگری هم دارد. شما وقتی فهرستی از فراموش کاری‏های خود تهیه می‏کنید، خود را هم متقاعد می‏سازید که حافظه شما چندان هم خراب نیست و فقط در موارد محدودی که فهرست آن را در اختیار دارید، دچار مشکل هستید و تازه می‏فهمید که بسیاری از موارد هم راه حل هایی بسیار ساده و آسان دارند و در واقع شما از دو جهت مشکل خود را کوچک‏تر می‏کنید.
۱۵) مطالبی را که ممکن است فراموش کنید، به صورت سؤال در آورید و در طول امروز چندین بار آن سؤال را خود بپرسید. اغلب مسائل، با ایجاد سؤال در ذهن شما حک می‏شوند و تصویر سؤال، نا خود آگاه با تصویر پاسخ آن، حالت تداعی پیدا می‏کنند؛ اما احتمالاً سؤالاتی هستند که با این روش به آسانی پاسخ آنها را به خاطر نمی‏آورید و باید توجه و دقت خاصی به خرج دهید و از روش‏های دیگری نیز استفاده کنید.
۱۶) برای تقویت حافظه خود می‏توانید از دیگران بخواهید که سؤالاتی را که احتمالاً پاسخ آنها را فراموش می‏کنید، از شما بپرسند. با تکرار این تمرین، شما بر نقاط ضعف حافظه خود تسلط پیدا می‏کنید و فرا می‏گیرید که همیشه آماده پاسخ به هر سؤالی باشید و در نتیجه ذهن شما مطلب مورد نظر را به صورت آماده باش نگه می‏دارد تا آرام آرام آن مطلب به دانسته‏های ناب و دائم شما اضافه گردد.
فرقی نمی‏کند که چه کسی آن سؤالات را از شما می‏پرسد؛ خود شما خوب می‏فهمید که چه وقت خوب و کامل پاسخ داده‏اید و چه وقت پاسخ را از خود ساخته‏اید؛ پس خود را فریب ندهید.
۱۷) یک روش مؤثر دیگر برای تقویت حافظه آن است که از متدهای کمکی استفاده کنید. شما می‏توانید از قلم و کاغذ یاری بجویید و مفاهیم، ارقام یا مطالبی را که در حفظ آنها مشکل دارید، بر روی کارت‏های کوچکی بنویسید و هر روز چند دقیقه را صرف باز نویسی فهرستها نمایید. دقت کنید که کدام مطلب را به خاطر دارید و کدام را هنوز فراموش می‏کنید. فهرست جدید دیگری از مطالبی که بیشتر فراموش می‏کنید، تهیه کنید و دوباره آنها را تمرین کنید.
وقتی بدانید چه مطالبی را فراموش کرده‏اید، به راحتی می‏توانید در جهت حفظ آن اقدام کنید. هر چه بیشتر مطلب مهم را فراموش کرده باشید، کمتر احتمال دارد که مجدداً آنها را فراموش کنید. این را بدانید که به خاطر سپردن مطلبی به دفعات در حافظه، مؤثرتر است از این که آن مطلب یک بار و در موقعیتی خاص در ذهن شما جای گرفته باشد.
۱۸) یک مطلب مهم در افزایش کارآیی حافظه آن است که بدانید دقیقاً چه مطلبی را باید به خاطر بسپارید. فهرستی از نکاتی که باید همیشه در ذهن آماده داشته باشید، تهیه کنید تا به سؤالات مربوطه به طور موفقیت‏آمیز و سریع پاسخ بگویید و از تکرار مطالبی را که نیازی به یادآوری مداوم و همیشگی آنها ندارید، پرهیز کنید تا ذهن خود را بیهوده خسته نکنید. مردم وقت زیادی صرف یادگیری مطالبی می‏کنند که به طور منطقی از آنها انتظار نمی‏رود که به خاطر داشته باشند.
همیشه از خود بپرسید که آیا لازم است این مطلب را به خاطر بسپارم یا اگر بتوانم در مواقع لزوم از آن استفاده کنم، کافی است؟
۱۹) از صدر المتألهین نقل می‏کنند که می‏گفت: تعقل و تعلق هرگز یک جا جمع نمی‏شوند. او داستانی را درباره یکی از دوستانش نقل می‏کند که حافظه‏ای بسیار قوی داشت و در یادآوری علوم کلی و سنگین بسیار توانا بود؛ اما طی حادثه‏ای جذب مادیات شد و تعلقات مادی و دنیایی چنان توجه او را به خود جلب کرد که قدرت سرشار حافظه خود را آرام آرام از دست داد؛ به گونه‏ای که در ساده‏ترین مسائل تعقلی در می‏ماند.
به عقیده ملاصدرا، هر چه مشغله‏های فکری و تعلقات دنیایی و افکار حاشیه‏ای از ذهن آدمی دور شود، قدرت تمرکز بر مطالب خاص و توانایی به حافظه سپاری آن چه شایسته و ارزشمند است، بیشتر می‏شود.
۲۰) بنابر آموزه‏های اسلامی نیز راهکارهایی برای تقویت حافظه وجود دارد:
ـ پرخوری نوعی حماقت را به همراه می‏آورد و قوای عقلی را ضعیف می‏کند و کم خوری یکی از راه‏های زیاد شدن حافظه است.
ـ زیاده از حد آب خوردن و بدون احساس نیاز آب نوشیدن، موجب کندی ذهن می‏شود.
ـ مسواک زدن منظم، حافظه را زیاد می‏کند و بی توجهی نسبت به بهداشت دهان و دندان، موجب بروز حالات و امراضی می‏گردد که فراموشی و کند ذهنی ایجاد می‏نماید.
ـ شست‏وشوی بینی یا استنشاق آب، یکی از راه‏های تقویت و گشایش حافظه است. بدیهی است که اصلاح وضعیت تنفسی و رسیدن اکسیژن کافی به مغز، قدرت قوای ذهنی را افزایش می‏دهد.
ـ حجامت در محل متعارف آن یعنی میان دو کتف، یکی از عوامل افزایش حافظه است و علاوه برآن، بر عقل نیز می‏افزاید. جالب است که میان افزایش تحرک و قدرت جابه جایی اجزای خون که با حجامت و فصد حاصل می‏گردد با خون رسانی صحیح و آسان به کوچکترین عروق مغزی، رابطه نزدیکی وجود دارد.
ـ خواب کوتاه قبل از نهار (قیلوله) از عوامل تقویت حافظه و ترک آن از عوامل فراموشی شمرده شده است.
ـ مویز، کندر، سیب، انار، به، سرکه، بادام و پسته، پیاز و سیر، شیر گوسفند و فلفل سیاه برای تقویت حافظه، مفید هستند.

نتیجه
چیزی به نام حافظه ضعیف وجود ندارد. حافظه‏ها دو نوعند؛ تربیت شده و تربیت نشده. فقط باید بدانیم که ما کدام یک از این دو نوع حافظه را داریم و در صورت نیاز برای تربیت و پرورش حافظه خود اقدام اساسی کنیم. روش‏های تقویت حافظه فراوانند و شاید بسیاری از آنها از حوصله این بحث خارج باشد و شاید هم اغلب راهکارها به تمرین و ممارست ختم شود که کاری عملی است و نه تئوری.
آن چه ما قصد بیان آن را داریم تلنگری به ذهن‏های تسلیم شده‏ای است که گمان می‏کنند هرگز نخواهند توانست طلسم فراموش کاری خود را بشکنند. آنها باید بدانند که برای داشتن یک حافظه قوی و نیرومند، لازم است زحمت بکشند و با روش‏های علمی و مجرب، از سرمایه وجودی خود استفاده کنند.
به قول نیکلاس راو: «حافظه، گنجینه‏ای است که اگر می‏خواهیم از آن به قدر نیاز یاری بگیریم، باید به آن بها بدهیم و برایش سرمایه گذاری کنیم.»

نویسنده: مژده پورحسینی‏
منابع :
۱. هری لوراین، یادگیری =حافظه +اطلاعات، ترجمه احمد میر عابدینی.
۲. فیل ریس، ۵۰۰نکته درباره مطالعه، ترجمه بیتا عسگری.
۳. محمد حسین حق جو، آیین حفظ و تقویت حافظه.
۴. وین دایر، دانش روزمره، ترجمه بهارک کاظمی.
۵. محمد باقر مجلسی، بحار الانوار.
منبع: سایت پرسمان
صنایع نیوز

حواس‌های پرت را تمرکز دهیم

حواس‌های پرت را تمرکز دهیم
انسان، به سبب ویژگی‌های بی‌نظیرش در میان همه موجودات، عنوان اشرف مخلوقات را به خود اختصاص داده است. او استعداد خاص تفکر و یادگیری دارد که به او اجازه می‌دهد اعمال خاص انجام دهد.
انسان، به سبب ویژگی‌های بی‌نظیرش در میان همه موجودات، عنوان اشرف مخلوقات را به خود اختصاص داده است. او استعداد خاص تفکر و یادگیری دارد که به او اجازه می‌دهد اعمال خاص انجام دهد. نتایج اعمالش را پیش‌بینی و ارزیابی کند. تغییر و تحولات گوناگون و سریعی را در عرصه علم و فناوری به وجود آورد. آنچنان که به قول تافلر دنیا را به دهکده‌ای تبدیل کند که اطلاعات را در سریع‌ترین زمان ممکن از قاره‌ای به قاره دیگر انتقال دهد. بنابراین بر اثر پیشرفت سریع و غیرقابل انتظاری که در قلمرو دانش و فناوری طی چند قرن اخیر نصیب انسان شده است حجم اطلاعات و دانسته‌های بشری روز به روز به‌طور سرسام‌آوری در حال افزایش است. بر دانش‌آموزان و دانشجویان لازم است که هرچه سریع‌تر خود را با این تغییر و تحولات همگام سازند. در این راستا، بسیاری از دانش‌آموزان و دانشجویان کوشش زیاد می‌کنند. بسیار مطالعه می‌کنند اما به دلیل عدم‌توانایی در تمرکز حواس، هنگام مطالعه نمی‌توانند به نتیجه دلخواه دست یابند. تمرکز در لغت یعنی تراکم، فشردگی مجموعه، چکیده، تمرکز در اصطلاح یعنی حفظ و نگهداری توجه و تمرکز حواس، روی موضوعی معین، بدون تمرکز حواس، یادگیری مثمرثمر نخواهد بود. بنابر این همه افراد توانایی تمرکز دارند و چون تمرکز نسبی است یعنی کسی نمی‌تواند ادعا کند کاملا حواس‌پرت است یا همیشه تمرکز حواس دارد. تمرکز گاهی ساده است و گاهی مشکل. تمرکز در موضوع‌هایی که نیاز به تفکر و تجزیه و تحلیل دارند مشکل و تمرکز در موضوع‌هایی که جنبه تفریحی و سرگرمی دارند، بسیار آسان است.

● تمرکز حواس
یعنی عوامل حواس‌پرتی را به حداقل رساندن… تمرکز هر شخص به نسبت کاهش عوامل حواس‌پرتی او افزایش می‌یابد و بنا به تغییرات موقعیت ذهنی و محیطی او تغییر می‌کند. بیشتر افراد گمان می‌کنند که تمرکز یک امر ذاتی و تغییر آن ناممکن است، در حالی که تمرکز یک امر اکتسابی است و باید هر روز پرورش و جهت داده شود و هر کس با هوش عادی خود می‌تواند به آن دست یابد. پس برقراری تمرکز حواس به میزان کاهش عوامل حواس‌پرتی بستگی دارد. یعنی هر چه عوامل مزاحم و مخل تمرکز بیشتر باشند توانایی حفظ تمرکز حواس کمتر است و بر عکس. لذا حواس‌پرتی؛ یعنی خارج شدن از روند مطالعه یا جریان کاری و فرورفتن در افکار و تخیلات یا انجام کار دیگر.

● منشاء حواس پراکندگی
حواس‌پرتی یا منشاء ذهنی و درونی دارد یا منشاء بیرونی و محیطی. حواس‌پرتی درونی و ذهنی: عبارت است از اشکالات فکری انسان و اندیشه‌هایی که موانعی بر سر راه توجه دقیق به مطالعه و تمرکز حواس ایجاد می‌کنند. این موقع شامل مواردی از قبیل: درد، رنج، غم‌وغصه، نگرانی، گرسنگی و تشنگی، سردی و گرمی، ترس و خشم و شادی، سردرد و … می‌باشد.

● حواس‌پرتی بیرونی و محیطی
آنچه به محیط پیرامون فرد ارتباط پیدا می‌کند یا تحریکات غیرعادی که توسط حواس مختلف انسان ایجاد می‌شوند مانند نور شدید و نور ضعیف، صداهای ناهنجار، روشن بودن رسانه‌ای صوتی و تصویری و نظایر اینها ممکن است فرآیند تمرکز حواس را با اشکال مواجه کنند. رهایی از حواس‌پرتی و ایجاد تمرکز حواس در افراد مختلف، متفاوت است و به حالت درونی، تجربه‌ها مکان و موقعیت آنها بستگی دارد. برخی از افراد اظهار می‌دارند که من آدم کاملا حواس‌پرتی هستم و برخی دیگر می‌گویند نمی‌توانم تمرکز حواسم را به روی کاری حفظ کنم. در حالی که این تفکر غلط است و هیچ کس نباید خود را فردی کاملا حواس‌پرت یا فاقد تمرکز حواس بداند بلکه بهتر است وقتی که تمرکز حواس فردی دچار اختلال شد، بگوید در این لحظه و در محیط فعلی حواس‌پرتی من بیشتر و میزان تمرکز من کمتر است. لذا حواس‌پرتی بیشتر علل درونی دارد و به طبیعت خود فرد، ویژگی‌ها، حالات روحی و روانی، و عادات فردی بستگی دارد. بی‌شک حواس‌پرتی بیرونی آسان‌تر از عوامل حواس‌پرتی درونی بر طرف می‌شود. پس می‌توان بدون توجه به عوامل محیطی مانند: سروصدای زیاد، شلوغ بودن محیط و حتی داخل موترسرویس و هنگام مسافرت تمرکز حواس خود را حفظ کرد. اما نمی‌توان در حال گرسنگی یا تشنگی شدید نگرانی و ناراحتی دگرگونی فکر و اندیشه با تمرکز مطالعه کرد و یا کار دیگری را با تمرکز انجام داد و مطالعات یا تجربیات زیادی این موضوع را تایید کرده است که یک انسان می‌تواند در محل پر سروصدا و ناآرامی با تمرکز و توجه کافی مطالعه کند.

● روش‌های تقویت تمرکز حواس
تمرکز حواس هنگام مطالعه کلید اصلی و اساسی درک و فهم مطالب است. و کلید اساسی تمرکز حواس استفاده از روش‌هایی است که باعث تقویت و پرورش و مهارت در برقراری تمرکز حواس هنگام مطالعه می‌شوند. بنا براین بدون تمرکز حواس ممکن است درک و فهم مطلبی که فقط یک ساعت وقت لازم داشته باشد، ساعت‌ها وقت بگیرد اما به خوبی فهمیده نشود و امر مطالعه بی‌فایده است و اثر مثبتی نخواهد داشت. لذا کاربرد روش‌ها و فنونی که به خواننده کمک می‌کند تا هنگام مطالعه فعال باشد، تمرکز حواس را تقویت و مهارت فرد را در ایجاد تمرکز حواس هنگام مطالعه افزایش می‌دهد این روش‌ها عبارتند از:

▪ آمادگی برای مطالعه
برای شروع مطالعه، ابتدا بایستی خود را از جهات گوناگون آماده کرد، زیرا حداکثر آمادگی، مقدمه‌ای برای علاقه‌مندی به مطالعه، ایجاد تمرکز حواس و یادگیری بهتر می‌باشد. منظور از آمادگی پیدایش تمام شرایطی است که شخصی را قادر می‌سازد تا با اطمینان به موفقیت و اعتماد‌به‌نفس، به تجربه خاصی بپردازد.

▪ آمادگی بدنی
به رشد و تکامل طبیعی بدن، تندرستی و نداشتن نقص‌های بدنی مربوط است. گاهی وجود بیماری‌هایی مانند زخم معده، میگرن، سردرد و نظایر اینها باعث از بین رفتن تمرکز حواس و مانع مطالعه فرد می‌شود و فرد تا به دست آوردن تندرستی کامل قادر به برقراری تمرکز حواس و مطالعه ثمربخش نیست و انگیزه کافی هم برای مطالعه ندارد.

▪ آمادگی ذهنی:
آمادگی ذهنی را می‌توان از خصوصیاتی نظیر رشد گویای سالم، قدرت تفسیر و تعبیر اشکال، توانایی درک همانندی‌ها و ناهمانندی‌ها میان کلمات و … شناخت دانست.

▪ آمادگی اجتماعی
به ماهیت و وسعت تجارب فرد بستگی دارد که می‌توان آن را باتجربه و تحلیل زمینه خانه و خانوادگی، محیط وسیع اجتماعی که او در آن تجربه اندوخته است و تربیت پیشین او تعیین کرد.

▪ آمادگی روانی
آمادگی روانی به شکل پیچیده‌ای با رشد و تکامل بدنی، ذهنی و اجتماعی آمیخته است. خستگی، بی‌قراری، بی‌تابی، کوتاهی زمان، دقت نداشتن تمرکز در مطالعه، واکنش‌های منفی نسبت به خود و دیگران، ضعف اعتماد‌به‌نفس و نظایر آنها همگی نشانه نبودن آمادگی روانی، بدنی، ذهنی و اجتماعی دانش‌آموزان و دانشجویان، اجرای برنامه‌های آموزشی، تمرکز حواس و فرآیند یادگیری را آسان‌تر و مطلوب‌تر می‌کند

▪ داشتن علاقه به مطالعه
مطالعه ثمربخش از دو عامل متاثر است: یکی علاقه نسبت به مطالب خواندنی، دیگر کاربرد ماهرانه فنون مطالعه نسبت به مطلب خواندنی سبب می‌شود تا شخص به مطالعه بیشتر بپردازد، مطالعه بیشتر منجر به بهتر شدن فنون مطالعه می‌شود، کاربرد فنون بهتر، مطالعه را آسان‌تر، سریع‌تر و لذت‌بخش‌تر می‌سازد؛ در نتیجه علاقه خواننده نسبت به مطالعه افزایش می‌یابد. پس تا زمانی که فرد تمایل یا علاقه به انجام کاری نداشته باشد نمی‌تواند برانگیخته شود. لذا وقتی خواننده به موضوعی علاقه‌مند می‌شود، خود‌به‌خود بر آن تمرکز می‌کند، بیشتر دقت می‌کند و به راحتی مطالب را به حافظه می‌سپارد و بعدا هم خیلی راحت به خاطر می‌آورد. پس از علاقه پیدا کردن نسبت به مطالب، گام بعدی تعیین هدف مطالعه است زیرا هدف زیربنای انجام کاری است و به فعالیت انسان جهت و نیرو می‌دهد. هدف ارزشمند، فرد را به خواستن و طلب کردن وادار می‌کند و نیروی لازم را برای فعالیت در وی به‌وجود می‌آورد و سبب پیدایش تمرکز در او می‌شود. لذا هر فرد برای مطالعه باید هدف مشخصی داشته باشد. «زیرا تعلیم و تربیت علم اهداف است و همه بر این باورند که بدون داشتن هدف، یادگیری کاری بس دشوار و غیرممکن است» همانطور که فرانکین معتقد است انسان بدون هدف مانند گلوله‌ای است که بدون هدف شلیک می‌شود. علاوه بر آن مطالعه بدون هدف یکی از عادات غلط مطالعه به‌شمار می‌رود.

▪ تعیین زمان و مکان مطالعه
یکی از راه‌های برقراری تمرکز حواس این است که مطالعه در آن ساعت از روز انجام گیرد که برای فرد مناسب‌تر است. اما تعیین مناسب‌ترین زمان برای مطالعه کاری دشوار است و به عادات فردی بستگی دارد. برخی افراد عادت دارند تا نیمه‌های شب بیدار بمانند و با استفاده از سکوت و آرامش شبانه با خیالی راحت و آسوده مطالعه کنند برخی دیگر عادت دارند شب زود بخوابند و صبح زود از خواب بیدار شوند و به مطالعه بپردازند. با این توصیف تعیین زمان و مقدار مطالعه باعث آگاهی از تمام زمینه مطالعه، برقراری تمرکز حواس، عدم‌سردرگمی، جلوگیری از اتلاف وقت و انرژی و فهم بهتر مطالب می‌شود. والتر پارک در کتاب خود به نام «چگونه درس بخوانیم؟» چنین می‌نویسد: «موفقیت یا عدم‌موفقیت شما در تحصیلات دانشگاهی، مستقیما به این امر بستگی دارد که چگونه از وقت خود استفاده می‌کنید؟ موفقیت در دانشگاه و البته در مقاطع تحصیلی پایین‌تر نیز بستگی به استفاده اشتباه از زمان دارد.» «محیط آشنای یک اتاق مشخص، در حین مطالعه موجب انصراف کمتر و تمرکز بیشتر حواس می‌شود، زیرا لوزم آن اتاق هر روز پیش چشم شماست و کمتر توجه‌تان را به خود جلب می‌کند.
به علاوه اگر هر روز به وقت مطالعه در اتاق معینی بودید کم‌کم ذهن‌تان عادت می‌کند که به محض رسیدن به آن اتاق آماده تمرکز حواس و فراگیری شود.» بنابراین ثابت بودن مکان مطالعه و مشخص بودن آن به علت دسترسی به آن و فراهم بودن وسایل مورد نیاز از قبیل کتب درسی، دفاتر، کتاب لغت، خط‌کش، قلم و نظایر آن جهت مطالعه موجب تمرکز حواس بیشتر و آمادگی ذهنی هنگام مطالعه می‌شود. پس یکی از بهترین راه‌های برقراری تمرکز اختصاص دادن یک اتاق مجهز به آنچه لازم دارید، در موقع مطالعه است. این اتاق خیلی زود مناسب تمرکز و یادگیری‌تان شده و کار شما را به‌طور خودکار راحت‌تر می‌کند و بعد برایتان یک عادت مفید می‌شود. «برای داشتن تمرکز به هنگام مطالعه ابتدا باید خود را از دنیای خارج جدا کنید و محیط مناسبی برای مطالعه بر گزینید. چنین محیطی باید آرام، روشن و دارای هوای مناسب باشد. هیچ چیز به اندازه سروصدا، خسته‌کننده و مانع تمرکز حواس نیست. ایجاد محیط کار مناسب، به دلیل ایجاد آرامش و شرایط مناسب اهمیت دارد و زمینه‌ای است برای تمرکز و دقت» یادبگیر که بگویی «نه»: «زمانی‌که تصمیم گرفتید باید مطالعه کنید اما دوستان یا هم‌اتاقی‌های شما درخواست می‌کنند که دورهم جمع شوید»؛ هنر گفتن «نه» را در خود تقویت کنید. اگر این اراده در شما ضعیف است، می‌توانید روی در اتاق مطالعه خود بنویسید «مزاحم نشوید» اگر موفق نشدید می‌توانید کارهای دیگری انجام دهید که نشان دهد شما دوست ندارید که کسی باعث از هم‌گسیختن افکار شما شود».

▪ ترک افکار منفی و داشتن افکار مثبت
مطالعه عمیق و یادگیری ثمربخش وقتی حاصل می‌شود که فرد تصور مثبتی از خود داشته باشد و به خود اعتماد کند. زیرا اعتماد به خود در موفقیت موثر است و مهارت را بیشتر و نیرو را افزایش داده و مغز را سالم‌تر می‌کند. وقتی می‌خواهید کاری انجام دهید از گفتن کلماتی همانند: نمی‌خواهم، نمی‌دانم، نمی‌توانم بپرهیزید. جمله«این کار محال» است را از دفتر زندگی خود خط بزنید، ترس و بدگمانی و بی‌ارادگی را از ذهن خود دور کنید. هرگز به خویشتن اجازه ندهید که هیجانات و افکار منفی شما را در خود غرق سازد و تمرکز حواس شما را مختل کند. اعتماد به نفس داشته باشید و پیوسته به نزد خود تکرار کنید که قادر به انجام کار هستم، می‌توانم انجام دهم و باید انجام دهم. بدین طریق تفکر مثبت را در خود پرورش دهید. قوی بودن اعتماد‌ به‌نفس احساس شعف و شادی را در شما به‌وجود می‌آورد و در حالت شادمانی از تمرکز حواس خوبی برخوردارید.
بهتر فکر می‌کنید، بهتر مطالعه می‌کنید و نتیجه کارتان بهتر می‌شود. مارگریت کوربت می‌نویسد «انسان در بحر اندیشه‌های خوشایند حافظه بهتری پیدا می‌کند و ذهن در حالت آرامی قرار می‌گیرد و میل به یادگیری را در خود به‌وجود می‌آورد» لذا خود پنداری مثبت مهم‌ترین کمک برای تمرکز و یادگیری است اگر بتوانیم تصورات غلط و منفی را از ذهن خود دور نموده و تصورات مثبت را جایگزین کنیم، می‌توانیم علاقه به مطالعه و یادگیری را در خود ایجاد کنیم چراکه علاقه به مطالعه شرایط اصلی و اساسی ایجاد تمرکز حواس به هنگام مطالعه است. آلفردآدلر روان‌شناس مشهور، در دوره جوانی در درس ریاضی بسیار ضعیف بود . معلمش این موضوع را با والدینش در میان گذاشت آنها باور کردند که آدلر در درس ریاضی ضعیف است، آدلر هم این موضوع را پذیرفته بود. یکی از روزها که معلم مسئله‌ای را روی تخته نوشته بود و شاگردان کلاس از حل مسئله عاجز مانده بودند، آدلر جواب مسئله را پیدا کرد، پای تخته رفت و در میان حیرت همگان مسئله را حل کرد. فهمید که توانایی درک و فهم مطالب درس ریاضی را دارد، استعدادش را باور کرد، تصورات مثبت را جایگزین تصورات منفی کرد و از آن به بعد یکی از دانش‌آموزان ممتاز درس ریاضی شد.

▪ طرح سوال
طرح سوال یکی از شیوه‌های مطالعه دقیق و فعالانه است که در تمام اوقات مطالعه، مفید است. طرح سوال پیش از مطالعه دقیق، فرد را وادار می‌کند تا به‌طور فعالانه و با تمرکز و دقت کافی و باانگیزه و علاقه به مطالعه بپردازد. طرح سوال هنگام مطالعه یکی از روش‌هایی است که خواننده را فعال و به‌طور عمقی او را درگیر مطالعه می‌کند و سبب برانگیختن جدیت و تلاش وی به هنگام مطالعه می‌شود و فرد برای یافتن پاسخ به سوالات بایستی تمرکز حواس خود را حفظ نماید، زیرا در هنگام مطالعه، نمی‌توان بدون تمرکز پاسخ سوالات را پیدا کرد. بعد از خواندن مطالب با طرح سوال می‌توان میزان فراگیری خود را ارزش‌یابی نموده و به نقاط قوت و ضعف خود پی برد و سبب ایجاد نظر انتقادی نسبت به مطالب در فرد می‌شود. خواننده در مطالعات بعدی برای از بین بردن نقاط ضعف خود با دقت و تمرکز بیشتری مطالعه می‌کند.

▪ آگاهی از شیوه‌های صحیح مطالعه و یادگیری
«برخی از والدین به‌طور مدام به فرزندان خود می‌گویند درس بخوانید، مطالعه کنید، ولی هرگز نمی‌گویند چگونه مطالعه کنید و روش‌های صحیح مطالعه را نمی‌دانند» بنابراین آگاهی از شیوه‌های صحیح مطالعه و یادگیری چون: تندخوانی، عبارت‌خوانی، خواندن اجمالی، خواندن تجسمی، و … به خواننده کمک می‌کند تا تمرکز حواس خود را هنگام مطالعه حفظ نمایند

▪ تندخوانی
تندخوانی باعث توجه و تمرکز بیشتر و فهمیدن مطالب و در نتیجه باعث یادگیری بهتر می‌شود. فکر و ذهن ما قادر است هزاران کلمه را در دقیقه از خود عبور دهد ولی اگر سرعت مطالعه ما پایین باشد، ذهن وقت اضافی می‌آورد و ناچار به این شاخه و آن شاخه می‌پرد و در نتیجه حواس‌پرتی ایجاد می‌شود. اما مطالعه سریع یا تندخوانی فرصت جولان به ذهن نمی‌دهد و سبب برقراری تمرکز حواس هنگام مطالعه می‌شود.

▪ عبارت‌خوانی
عبارت‌خوانی یعنی خواندن عبارات و جملات به عوض خواندن کلمات. عبارات‌خوانی به نوع دیگری به تمرکز حواس کمک می‌کند از این طریق خواننده باید با سرعتی که نزدیک به سرعت اندیشیدن اوست. بخواند، اگر سرعت آنقدر کم باشد که ذهن از حالت فعال بودن باز بماند، احساس دلزدگی ایجاد می‌شود و چیزهای دیگری ذهن فرد را مشغول می‌کند و از روند مطالعه خارج می‌شود. بنابراین اگر سرعت خواندن با سرعت اندیشیدن هماهنگ باشد باعث افزایش تمرکز حواس می‌شود.

▪ خواندن اجمالی
روش خواندن اجمالی مبتنی است بر یک نمونه‌گیری سریع از نکات اساسی و صرف‌نظر کردن از جزئیات، در این روش خواننده مطالب را سازمان‌بندی می‌کند، آنگاه هدف از مطالعه خود را مشخص نموده و مقدار زمان مطالعه و میزان دشواری کتاب را تخمین می‌زند و سپس از طریق سوال کردن کنجکاوی، علاقه، دقت و تمرکز حواس فرد، افزایش میابد.

▪ خواندن تجسسی
منظور از روش تجسسی طرح انواع سوالات جزئی و کلی و مطالعه عمیق و اثربخش در جهت دست یافتن به پاسخ این سوالات است… کسی که به دنبال چیزی می‌گردد به احتمال بیشتری آن چیز را پیدا می‌کند لذا هدف خواندن تجسسی افزایش دامنه تمرکز و درک عمیق‌تر معانی است. به همین دلیل خواندن تجسسی تمرکز حواس و علاقه فرد را افزایش می‌دهد و به او کمک می‌کند تا مطالب دشوار را تجزیه و تحلیل نموده و آنها را بهتر بفهمد. فهمیدن مطالب موجب تحکیم آنها در حافظه می‌شود پس خواندن تجسسی برای غلبه بر تنبلی، حالت کسلی، پرتی حواس، از طریق تحریک حس کنجکاوی و شرکت فعالانه در مطالعه به کار می‌رود.

برگرفته از سایت پزشکان بدون مرز
روزنامه کارگزاران

خواب یادگیری جوجه ها را افزایش می دهد

خواب یادگیری جوجه ها را افزایش می دهد
مطالعات جدید نشان می دهد که جوجه های پرندگان هنگامی که در خواب به سر می برند با مرور آواز در ذهن خود می توانند آن را بیاموزند.
سیگنالهای ضبط شده توسط محققان دانشگاه شیکاگو از مغز ده ها پرنده بیانگر این نکته است که مغز این جانداران در ارتباط با آوازی که روز گذشته آن را شنیده اند فعالیت شدیدی از خود به نمایش می گذارد. تاثیر خواب بر روی شکل گیری حافظه امری است که از گذشته به اثبات رسیده اما اطلاعات جدید از این لحاظ با ارزشند که که توانسته اند اولین تغییرات مغزی را در پرندگان و در ارتباط با اولین لحظه های شکل گیری حافظه به ثبت برسانند.
آزمایشها نشان می دهد که جوجه پرندگان پس از اتمام زمان استراحت نسبت به روز گذشته در ارائه آواز خود پیشرفت کرده اند که این پدیده فعالیت مغزی آنها را در ارتباط با آواز شنیده شده تایید می کند. به این معنی که یادگیری جوجه های پرندگان در طول روز از خود پیشرفت فراوانی نشان نداده و با گذشت یک روز دچار تغییر می شود.
محققان این تغییرات در فعالیتهای مغزی پرندگان را با استفاده از قرار دادن الکترودی بسیار کوچک در میان سلولهای مغز به ثبت رسانده و مشاهده کردند که این فعالیتها در شب هنگام به صورتی انفجاری افزایش مییابد.
مغز پرندگان در هنگام شب آوازهای شنیده شده را شناسایی کرده و سپس به صورت اطلاعاتی جداگانه رمز گذاری می کند که این فرایند در میان پرندگان متفاوت متغییر است. نکته قابل توجه در این مطالعات این است که فرایند یادگیری پرندگان پس از شنیدن صدای آواز خودشان تسهیل شده و انفجار فعالیتهای مغزی در ذهنشان ناپدید می شود.
محققان بر این باورند که بسیاری از جانداران از جمله انسان از این شیوه به یاد گیری و تشکیل حافظه بلند مدت خود می پردازد و به همین دلیل افزایش دامنه مطالعات بر روی این زمینه می تواند قسمتهایی از اسرار حافظه انسانی را نیز بر ملا سازد.

/www.hamvatansalam.com

حفظ واژه ها و تقویت حافظه

حفظ واژه ها و تقویت حافظه
حافظه ما انبار و مخزن وسیعی برای اطلاعات ذهن ماست.
هر روز سیلی از اطلاعات و رویدادها چه به طور ارادی یا غیرارادی وارد ذهن می‌شوند. خیلی از آنها فراموش شده و بسیاری دیگر برای مدت‌ها در حافظه ما باقی می‌مانند.

در زندگی روزمره خود احتمالاً با این افراد روبرو شده‌اید:
1- حافظه فوق‌العاده‌ای دارند که باعث حیرت شما می‌شود. آنها معلومات و اطلاعات خوبی دارند و به راحتی اطلاعات را به یاد می‌آورند.
2- همیشه از حافظه ضعیف خود گله دارند، دائماً همه چیز را فراموش می‌کنند و حتی ساده‌ترین موارد به یادشان نمی‌ماند.
اگر بر این باور باشیم که بعضی از افراد حافظه قوی دارند و برخی دیگر ضعیف، سخت در اشتباه هستیم. مشکل در اینجاست که افراد نمی‌دانند چگونه از قدرت حافظه خود استفاده کنند. همه حافظه نیرومند دارند.
حافظه در دستان ماست و قادر خواهیم بود ظرفیت آن را افزایش داده و تقویت کنیم. فقط کافی است آن را باور کنیم و اگر ضعفی در حافظه خود احساس می‌کنیم آن را به علت عدم به کارگیریش بدانیم. [مواد غذایی و حافظه]
همانگونه که با ورزش کردن قوای بدنی و جسمانی خود را افزایش می‌دهیم، می‌توانیم حافظه شگفت‌انگیز خود را برای دستیابی به عملکرد بهتر ورزش دهیم. حافظه مثل یکی از عضلات بدن است. اگر آن را ورزش دهیم و تقویت کنیم نیرومند می‌شود اما در صورتی که آن را به حال خود گذاریم، ناتوان می‌گردد و قدرت و توان خود را از دست می‌دهد. حافظه این توانایی را دارد که هر روز نیرومند‌تر از روز قبل شود و این سیر پایانی و انتهایی ندارد.
حافظه همانند کودکی است که هیچگاه نباید به حال خودش رهایش کنیم اگر توجه به آن نداشته باشیم ضعیف خواهد شد. با تقویت حافظه علاوه بر قوی شدن آن، میزان تمرکز و استدلال خود را هم افزایش می‌دهیم.
یکی از راه‌های مفید در تقویت حافظه و دادن ورزش به آن، حفظ کلمات و واژگان است.
با حفظ کردن اشعار مختلف، عبارات زیبای ادبی، دعا و نیایش ها، سوره‌هایی از قرآن که همه بر اساس و ارتباط بین واژگان هستند، باعث به کارگیری حافظه ما می‌شوند.
هر چقدر در روز با یک برنامه‌ریزی منظم اشعار و عبارات ادبی که در برگیرنده واژگان هستند را حفظ کنیم، حافظه ما به فعالیت در می‌آید و به اصطلاح گرم می‌شود. شاید در روزهای اول این عمل سخت باشد ولی به مرور حفظ آنها راحت‌تر صورت می‌گیرد. و ذهن فعال می‌گردد.

چرا واژگان، در تقویت حافظه ما موثر هستند:
ما اسیر واژگان در زبان هستیم. همه چیز به یاری زبان وارد دنیای ذهن ما می‌شود. دنیای بیرونی بی‌معناست آنچه هست فعالیت امور ذهنی و درونی است که در ذهن ما انجام می‌گیرد. زمانی که به یادگیری یا خواندن متون ادبی یا اشعار ... می‌پردازیم ذهن ما درگیر می‌شود و فعالیت‌های زیر انجام می‌گردد که خود می‌تواند عامل مهمی در تقویت حافظه ما باشد.
1- از آنجا که برای فهمیدن هر متن ابتدا باید جمله را فهمید و برای فهمیدن جمله باید لغات را فهمید که در عین حال فهم لغات جدید مستلزم درک آن در جمله است.
2- به یاری واژگان و ترکیب آنهاست که می‌توانیم که متن ادبی را بفهمیم و از عناصر تشکیل دهنده یک متن به کل آن برسیم و آن را درک کنیم.
3- ساختار یک متن مجموعه‌ای از نشانه‌هاست که برای فهم این شانه‌ها در هر اثر نوشتاری می‌بایست رمزها و کدهای نوشتاری را کشف کنیم و آنها را به هم ربط دهیم پی‌بردن به این رابطه درونی منجر به انجام فعالیت ذهنی می‌شود.

4- در حفظ واژگان و لغات می‌بایست آنها را دسته بندی کنیم که این دسته‌ بندی و شناخت می‌تواند بر اساس:
• هم معنی بودن کلمات
• کلمات متضاد
• کلمات مشابه (هم معنی نیستند ولی مشابه به یکدیگرند)
• بررسی اجزاء کلمات
• در کنار هم قرار دادن کلمات و ساختن یک داستان در ذهن باشد.
کلیه این فعالیت‌ها باعث انجام فعالیت ذهنی و تحریک حافظه می‌شود و کارکرد و توان آن را افزایش می‌دهد. افزایش گنجه لغات، حفظ واژگان، اشعار، متون ادبی و ... مهارت‌های زیر را تقویت می‌کنند که خود منجر به انجام فعالیت‌های ذهنی می‌شود. [چطور بریادگیری خود مدیریت کنیم؟]

1- مهارت سخن گفتن
با افزایش گنجه لغات شما هم جزء افرادی خواهید شد که در هنگام سخن گفتن، بسیار زیبا و با الفاظ و کلمات ادبی صحبت می‌کنند. صحبتهای آنها دارای مفاهیم بسیار ارزنده‌ای است و هیچگاه با یک سری از واژگان تکراری صحبت نمی‌کنند.
این افراد به گونه‌ای هستند زمانی که شروع به صحبت کردن می‌کنند، متوجه می‌شویم چه اطلاعات و معلومات وسیعی دارند. با به کارگیری اشعار و مثال‌ها سخنان خود را زیباتر خواهیم کرد. در این صورت (در سخن گفتن توانمند می‌شوید).

2- شنیدن
زمانی که به یک سخنرانی می‌روید و یا پای صحبتهای افراد ادیب و با اطلاعات می نشینید کلماتی را که به کار می‌برند بر شما ملموس خواهد بود و توانایی درک مطالب گفته شده را پیدا می‌کنید.

3- نوشتن
هر چقدر با گنجه لغات و واژگان ادبی بیشتر آشنا باشید قدرت و توانایی نوشتاری بالایی پیدا می‌کنید. در نوشتن احتیاج به در کنار هم قرار دادن واژگان و ربط آنها به هم داریم تا مفاهیم را به خواننده انتقال دهیم. نوشته‌های شما عامیانه نخواهد بود و می‌توان متنهای معناداری بنویسید.

4- خواندن
قادر به درک مقالات، متون ادبی، نوشته‌های ارزشمند خواهید بود و مطالعات شما صرف خواندن متون ساده و ابتدایی نخواهد بود (خواندن مؤثر یعنی تلاش برای تبدیل واژه‌ها به اندیشه‌ها و افکار، که در این کار ما با ذهن خود کار می‌کنیم).
کلیه این فعالیت‌ها منجر به انجام فعالیتهای ذهنی و به کارگیری حافظه خواهد شد. زیرا با یادگیری واژگان حافظه خود را قوی می‌کنید و برای دستیابی به اطلاعات یادگرفته خود، به جستجو در حافظه می‌پردازید. هر روز به حفظ یکی از (اشعار مختلف، عبارات زیبای ادبی، دعا و نیایش‌ها، سوره‌هایی از قرآن...) بپردازید و حافظتان را نیرو بخشید. [برای تقویت حافظه و تمرکز حواس چه باید کرد؟]

بهارک‌ طالب‌لو
کارشناس ارشد برنامه‌ریزی آموزشی